Εισαγωγή
Η πρόσβαση στην ενέργεια είναι δικαίωμα όλων των πολιτών αφού ο ήλιος λάμπει για όλους το ίδιο. Οι κοινωνίες, όλα τα μέλη των οποίων έχουν πρόσβαση στην ενέργεια, θεωρούνται καλές κοινωνίες χωρίς αποκλεισμένους πολίτες. Μια κοινωνία χωρίς χάσματα στη προσβασιμότητα σε βασικά αγαθά, όπως στέγη, ένδυση, παιδεία, υγεία και ενέργεια είναι ένα ζητούμενο.
Οι συμμετέχοντες Δήμοι σε ενεργειακές κοινότητες (ΕΚ) αποκτούν πρόσθετη δυνατότητα στήριξης ενεργειακά ευάλωτων νοικοκυριών μέσω ίδρυσης Γραφείων Ανακούφισης Ενεργειακής Φτώχειας κάλυψης ενεργειακών αναγκών όπως π.χ. τα σχολικά κτίρια.
Ο Δήμος ταυτόχρονα με την παροχή ενέργειας σε ευάλωτα νοικοκυριά από ΕΚ καταγράφουν, οργανώνουν και προωθούν επανασυνδέσεις παροχών ηλεκτρικής ενέργειας και εντάξεις στο Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο (ΚΟΤ).
ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΦΤΩΧΕΙΑ (Ορισμός Συνήγορου του Πολίτη)
Η ενεργειακή φτώχεια είναι η αδυναμία πρόσβασης στις σύγχρονες υπηρεσίες ενέργειας.
Η ενεργειακή φτώχεια, ή ενεργειακή ένδεια όπως αναφέρεται επίσης, είναι η κατάσταση ενός νοικοκυριού που αδυνατεί να έχει πρόσβαση στις πλέον βασικές υπηρεσίες ενέργειας για επαρκή θέρμανση, μαγείρεμα, φωτισμό και τη χρήση οικιακών συσκευών.
Οι συνέπειες της ενεργειακής φτώχειας περιλαμβάνουν την περιορισμένη χρήση θέρμανσης, κρύα και με υγρασία σπίτια, χρέη σε λογαριασμούς κοινής ωφελείας και τη μείωση εξόδων των νοικοκυριών σε άλλα είδη πρώτης ανάγκης. Επιπλέον, η ενεργειακή φτώχεια σχετίζεται με ένα ευρύ φάσμα φυσικών και ψυχικών ασθενειών υγείας, όπως η κατάθλιψη, το άσθμα και η καρδιακή ασθένεια.
Ένα νοικοκυριό θεωρείται ότι βιώνει ενεργειακή φτώχεια, όταν τα μέλη του δεν μπορούν να το κρατήσουν επαρκώς θερμαινόμενο σε λογικό κόστος βάσει του εισοδήματός τους.
Η ενεργειακή φτώχεια προκαλείται από τη σύγκλιση πέντε παραγόντων: το χαμηλό εισόδημα, τις υψηλές τιμές καυσίμων, την αναποτελεσματική ενεργειακή απόδοση ενός σπιτιού, την υπό μερική κατάληψη (χρήση) κατοικία, τη μεγάλη ηλικία.
Η απότομη αύξηση στις τιμές των καυσίμων τόσο παλαιότερα όσο και στο πρόσφατο παρελθόν εκτιμάται ότι οδήγησε σε μια διπλάσια και αύξηση ενεργειακής φτώχειας.
Η ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα αποδεικνύεται από την έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ που δείχνει ότι το 26,3% του πληθυσμού αντιμετωπίζει δυσκολίες στην πληρωμή των λογαριασμών κοινής ωφελείας (ρεύμα, νερό, φυσικό αέριο κ. λπ.) ενώ το ίδιο ποσοστό για τους φτωχούς φτάνει το 49,5%.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ (ΕΚ)
Οι ενεργειακές κοινότητες σύμφωνα με το νόμο 4513/2018 είναι συνεταιρισμοί που δίνουν τη δυνατότητα στους πολίτες, στους ΟΤΑ και σε μικρές επιχειρήσεις να παράγουν, να αποθηκεύουν, να ίδιο καταναλώνουν, να διανέμουν και να προμηθεύουν ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές.
Η ενεργειακή κοινότητα είναι μια νέα δυνατότητα που δίνεται πρώτα απ’ όλα στους πολίτες μέσω σχημάτων τοπικών συνεταιρισμών να αποκτήσουν καθοριστικό ρόλο σε θέματα ενέργειας που τους αφορούν άμεσα. Μία ενεργειακή κοινότητα σύμφωνα με τον νόμο 4513 είναι αστικός
συνεταιρισμός που προωθεί την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία. Οι πολίτες, ως καταναλωτές και παραγωγοί ταυτόχρονα, μπορούν να αξιοποιούν τη δυνατότητα του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού (virtual net metering), που σημαίνει για παράδειγμα ότι η ενέργεια που θα παράγει το σύστημα για το δικό μας νοικοκυριό θα συμψηφίζεται με τον δικό μας λογαριασμό ρεύματος, όπως αν είχαμε ένα εντελώς δικό μας
φωτοβολταϊκό σύστημα.
Τα συστήματα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας της κοινότητας μπορεί να μην είναι εγκατεστημένα κοντά στο σημείο ή τα σημεία κατανάλωσης, οπωσδήποτε όμως θα πρέπει να βρίσκονται εντός της ίδιας Περιφέρειας.
Οι συμμετέχοντες έχουν την επιλογή της ιδιοκατανάλωσης ή της πώλησης προς το δίκτυο. Ο αριθμός των μελών πρέπει κατ’ ελάχιστον να είναι α) 5 αν είναι ΝΠΔΔ εκτός ΟΤΑ, ή ΝΠΙΔ ή φυσικά πρόσωπα και β) 3 αν είναι ΝΠΔΔ ή ΝΠΙΔ ή φυσικά πρόσωπα, εκ των οποίων τα 2 τουλάχιστον ΟΤΑ.
Με τη δημιουργία των ενεργειακών κοινοτήτων, οι ίδιες οι τοπικές κοινωνίες μετέχουν και καθορίζουν την πορεία προς την ενεργειακή μετάβαση, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την ενίσχυση της ενεργειακής τους ασφάλειας και αυτονομίας και την ποιοτική και ποσοτική αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας που έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της ενεργειακής τους δαπάνης.
Είναι πολύ σημαντικό ότι εκτός από τους ΟΤΑ μπορούν να συμμετέχουν και καταναλωτές που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες εξασφαλίζοντας σημαντική εξοικονόμηση. Ταυτόχρονα ενισχύονται με αυτόν τον τρόπο δημοκρατικές διαδικασίες, ενώ παράλληλα αναπτύσσονται συνεργασίες προς όφελος τόσο των ανθρώπων και των τοπικών κοινωνιών που συμμετέχουν, όσο και του περιβάλλοντος.
Ενημερωτικά επίσης θα πρέπει να αναφερθεί ότι από τον Απρίλιο του 2023 ψηφίστηκε νέο θεσμικό πλαίσιο το οποίο αντικαθιστά τις ενεργειακές κοινότητες του νόμου 4513/2018 με 2 νέες μορφές ενεργειακών συνεταιρισμών, τις ΚΑΕ (Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας) και τις ΕΚΠ (Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών) και επιφέρει κυρίως τις εξής αλλαγές:
1. Καθορίζει ως ελάχιστο αριθμό των μελών της κοινότητας τα 3 μέλη, εκ των οποίων το ένα ΟΤΑ και τα άλλα 2 είτε ΟΤΑ είτε επιχειρήσεις που να ανήκουν 100% σε ΟΤΑ.
2. Επιτρέπει την κατασκευή και λειτουργία του φωτοβολταϊκού πάρκου και εκτός της περιφέρειας στην οποία ανήκουν τα μέλη της κοινότητας, γεγονός που αυξάνει τη δυνατότητα απευθείας σύνδεσης με δίκτυα ΥΤ (Υψηλής Τάσης) και
3. Επιτρέπει τον συμψηφισμό (net-metering) ή τον εικονικό συμψηφισμό (virtual net-metering) μόνο από σταθμούς ΑΠΕ και όχι από μονάδες ΣΗΘΥΑ (Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης).
Αρκετοί δήμοι έχουν δραστηριοποιηθεί στην δημιουργία Ενεργειακών Κοινοτήτων:
Ο Δήμος Ταύρου με το ΕΜΠ, ο Δήμος Καβάλας που δημιούργησε την πρώτη ενεργειακή κοινότητα στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με την κατασκευή ενός φωτοβολταϊκού πάρκου ισχύος 16 Μεγαβάτ, οι Δήμοι Φλώρινας και Πρεσπών, Ρήγα Φεραίου, Ακτίου-Βόνιτσας, ομάδα δήμων της Ανατολικής Κρήτης, ο δήμος Μεσολογγίου κλπ και βέβαια όπως πάντα ο Δήμος Τρικκαίων ανάμεσά τους.
Η ΚΕΔΕ αλλά και Δήμαρχοι έχει απαιτήσει ειδικά χρηματοοικονομικά εργαλεία από το Πρόγραμμα “Αντώνης Τρίτσης” και την ένταξη στο Ταμείο Ανάκαμψης της χρηματοδότησης των Ενεργειακών Κοινοτήτων. Ταυτόχρονα απαιτείται βελτίωση του νομικού πλαισίου και απάλειψη διατάξεων που δημιουργούν προσκόμματα στην ίδρυση ΕΚ.
